1956 – Regen, Joseph Luns als Pietje Bell en de Russen komen eraan

Anton was eind januari 1956 vierenveertig jaar oud geworden. Er zal iemand gebeld hebben. Het ging niet goed met zijn moeder. Die was inmiddels bijna tachtig jaar oud en bedlegerig. In haar schemerige kamer brandde een zwak bovenlicht zonder kapje. Het bed was een hoog ledikant met ijzeren spijlen. Het bed was kennelijk iets tekort want de voeten van oma Helena staken bijna door de spijlen heen. Anton had een van zijn jongere kinderen meegenomen (de auteur van dit blog) en die moest achter het bed vlak bij die blauw dooraderde en vooral witte voeten wachten. Hij had de voeten goed kunnen bestuderen, de teennagels waren donker bijna bruin/blauw gekleurd. Door de spijlen van het bed kon hij vader zien. Het was voor het eerst dat de vijfjarige zoon zijn vader had zien huilen. Vader maakte geen geluid. Zijn winterjas was open en zijn sjaal hing los om zijn hals. Af en toe streek hij door zijn haren. De moeder van de zoon fluisterde zachtjes en had schuin omhoog naar haar jongste zoon gekeken. Licht verwijtend had haar stem geklonken. Haar ogen waren wijd open geweest en hadden soms doordringend opgekeken. 

Vader was ingehouden maar zichtbaar verdrietig. Helena van Wolferen is op vijf februari 1956 ingeslapen. Anton had altijd een bijzondere band met zijn moeder gehad. Zij was ook vaak een goed excuus geweest om vanuit Amsterdam en later vanuit Alkmaar bij haar op bezoek te gaan. Na haar overlijden was de enige vrouw in zijn leven Julie. En juist Julie begon zich na bijna tien jaar in Nederland mentaal los te maken van Anton. Zij was door haar werk buiten de deur kostwinster voor het gehele gezin geworden. Anton was doende met de opbouw van de kwekerij die in die periode nauwelijks iets opleverde. Uitstapjes maken zoals vroeger naar zijn moeder waren er niet meer bij. Hij was nu gebonden aan de kwekerij in opbouw en dat deed zijn humeur geen goed.

Julie had in 1953 al voor huwelijkse voorwaarden gekozen waardoor zij o.a. gerechtigd was om het Indische weduwepensioen voor haar twee kinderen uit haar eerste huwelijk veilig te stellen. Anderzijds kon Anton zijn eigen zaken behartigen zonder dat het op Julie verhaald kon worden. Een verandering in de wet maakte het voor Julie vanaf juni 1956 nog makkelijker om zelfstandig en zonder overleg met Anton aankopen te doen. Dat wilde toen nog niet zeggen dat Julie volgens de wet aan Anton geen ‘gehoorzaamheid was verschuldigd. Dát wetsartikel zou pas in 1971 uit het wetboek verdwijnen. Door haar werk op de drukkerij in Alkmaar en haar financiële onafhankelijkheid werd Julie ook zakelijker en veranderde ook haar kleding smaak. Voorheen had zij zich graag in Christian Dior achtige kleding gehuld. Voor Julie betekende goed gekleed gaan ook een wapen tegen opmerkingen en vooroordelen. Door haar kleine postuur en Indische uitstraling kreeg zij voortdurend opmerkingen vanwege haar licht exotische uitstraling te horen. Men kon aan Julie niet zien dat zij in 1956 al aan zeven kinderen het leven had geschonken en zwanger was van het achtste kind. Het waren vaak ook seksueel getinte opmerking die vermoedelijk te maken hadden met de hete verhalen over de gewillige Indische meisjes die de uit Indonesië teruggekeerde soldaten en mariniers aan hun in Nederland achtergebleven vrienden hadden verteld. Coco Chanel heeft Julie aan een nieuwe ‘power look’ geholpen. De strak afkledende mantel pakjes leken haar een zakelijke en onafhankelijke uitstraling te geven. Na de geboorte van haar negende kind kwam Julie tijdens de middagpauze op haar oude damesfiets nog wel eens snel naar huis om de baby te voeden maar al snel werd het kolfapparaat weer in gebruik genomen waardoor er altijd een serie kleine flesjes met moedermelk op voorraad was.

Julie is rond 1950 sigaretten gaan roken en ook de voeding voor de baby’s werd vanaf 1950 wat magerder of zat minder groeimiddel in? De kinderen die vanaf 1951 zijn geboren werden steeds minder fors dan de kinderen die tussen 1948 en 1950 zijn geboren. Vanaf 1954 duikt de gemiddelde lengte van de kinderen die zijn geboren na nr. 6 uit 1951 met meer dan 10 centimeter naar beneden. In hoeverre de sigaretten en andere melk hier debet aan zijn is een wetenschappelijke kwestie. Julie rookte tijdens de zwangerschappen hooguit wat minder. Als Julie de patronen voor haar kleding op de eettafel knipte was er altijd wel een asbak met een rokende Silky sigaret in de buurt. Haar laatste sigaretten zou Julie één dag voor haar overlijden in 2001 roken. Zij merkte toen nog op dat zij er eigenlijk met roken wilde stoppen. Ook Anton rookte maar in veel mindere mate dan Julie. Anton snoepte vaker. Tijdens zijn werkzaamheden in de tuin stond er vaak een blik met Alkmaarse Jodenkoeken in de buurt. Anton gebruikte ook beendermeel als meststof voor de grote bloembakken en in de vaste plantenkas. Vanaf 1956 werden er weer dochters geboren. Er waren er pas twee naast de zes jongens. De in 1956 geboren dochter werd prompt naar de overleden Helena genoemd. In de herfst van 1956 trokken zich donkere wolken boven het politieke klimaat in Europa samen. In oktober 1956 lieten de Hongaren merken dat zij genoeg hadden van de invloed van Rusland en trokken de straten op om te protesteren. Opnieuw kregen de communisten in Nederland veel kritiek te verduren omdat zij nu toch echt ongelijk leken te krijgen. De groot afgedrukte foto’s in de Nederlandse kranten lieten veel beelden zien van een door tanks kapot geschoten Boedapest en Anton zat dagelijks uren aan de radio gekluisterd. In Anton was de oorlogswinter van 1944 nog steeds aanwezig. 

Een factor waar Anton zeer aan moest wennen was het groeiende bewustzijn van de oudere kinderen. Zij begonnen vragen te stellen en hun geheugen maakten combinatie gedachten. Vragen zoals: Papa zit er beendermeel in de Jodenkoeken? Papa je hebt toch gezegd dat er zoveel Joden zijn verdwenen, zitten die nu in de Jodenkoeken en zijn het hun beenderen die in het meel zit? Als je met veel jonge kinderen aan tafel zit dan roept elke vraag of antwoord een nieuwe vraag op. Mama waarom komen jij en oma uit Indië? Waarom zijn jullie hier? Door al deze schijnbaar gewone vragen leerden de kinderen ook de stemmingen van Anton en Julie kennen. Als Anton een goed humeur had dan wilde hij wel antwoord geven maar als hij een slecht humeur had was het ‘koppen dicht’. Julie bleef altijd kalm en antwoordde meestal vriendelijk maar kortaf waardoor je nog niets wist. De kinderen begonnen ook te lezen en ondeugend te worden. Dat wil zeggen ‘plaatsvervangend ondeugend’ want de streken die Kruimeltje en Pietje Bel  uithaalden die durfde je als kind in die jaren niet echt zelf uit te halen. In het najaar van 1956 was de stemming van Anton niet best. De kwekerij wilde niet goed lopen en het was kouder en er viel veel meer regen dan normaal. De berichtgeving rond Prins Bernhard, die zijn positie weer wilde verstevigen op Paleis Soestdijk speelde hij nu door  via het Duitse magazine Der Spiegel. En de ruzie's tussen Minister Luns en President Soekarno werden verdrongen door de nieuwsberichten over de oprukkende Russen in Hongarije. Anton dacht en zei vaak dat het niet lang meer zou duren voordat de 3^de wereldoorlog zou uitbreken. Onbewust zal hij deze stemming invloed gehad hebben op de algemene stemming in huis. Er waren daarnaast voortdurend huislijke problemen op economisch vlak. Het huis werd daarom spaarzaam belicht en er werd op de stookkosten bespaard waardoor het ook vaak zeer koud was in de slaapkamers. Soms zo koud dat de ’s morgens vroeg de vriesbloemen op de binnenkant van de ramen stonden en de waterkranen in huis bevroren waren. Anton had het moeilijk met deze problemen en hij leek de schuld te geven aan de communisten en de wereldpolitiek. De spanningen tussen Julie en Anton konden flink oplopen en het was toen al opvallend dat Julie zich innerlijk terugtrok en in een hoek van de kamer iets begon te naaien of te verstellen en stil bleef. Het is een patroon wat zich tot begin jaren ’90 voort zou zetten. Anton domineerde met zijn stemmingen de sfeer in huis en Julie bleef zoals gewoonlijk op de achtergrond en zorgde voor inkomsten en maaltijden.

De moeder van Julie, Charlotte was inmiddels zestig jaar oud geworden en kwam om de zoveel maanden voor enig tijd uit Den Haag over om in huis te wonen en om mee te helpen met het huishouden. Slechts zelden spraken Julie en Charlotte Maleis of Javaans met elkaar maar voor de kinderen was het duidelijk dat die twee een ‘geheimtaal’ met elkaar spraken als het met name over Anton of de twee oudste kinderen van Julie ging. Oma was streng en niet altijd rechtvaardig. Zij had de neiging om de blonde kinderen liever te vinden dan de donkere kinderen. Julie had dat best wel in de gaten en maakte dan opmerkingen dat iedereen gelijk was. Pas veel later zou blijken dat Charlotte haar voorkeuren voor wit en blond liet bepalen door een rassenvooroordeel wat reeds lang geleden in het oude Indië aan haar was opgedrongen. Wit, blank en accentloos Nederlands praten was de enige goede weg naar maatschappelijk succes had zij in het nonnenklooster geleerd waar zij als jong kind na het overlijden van haar moeder was ondergebracht. De harde opvoedingstechniek van Charlotte was voor Julie soms reden van felle kritiek op haar. Er ontstond dan ruzie en Charlotte vertrok weer voor enige maanden naar haar zussen in Den Haag. Wat Charlotte precies voor werk deed in Den Haag was onduidelijk. Zij hielp mee in verschillende huishoudens, meestal bij Indische families maar echt stabiel werk leek dat niet te zijn. Haar melancholische en dan weer soms iets te vrolijke stemmingen maakte het voor de kinderen moeilijk om haar echt te leren kennen. En waar was Opa? Dat was toch de vader van Julie? 

Helena (Deijmann) van Wolferen en haar jongste zoon Anton

1956 Alkmaar Jodenkoeken, Beendermeel en Kruimeltje

1956 De kinderen van Julie en Anton beginnen te lezen

1956 - Julie is schilderlessen gaan volgen - 
een 'oefen portretje' van Julie met de schrijver 
als 'zit toch eens stil' beweeglijk object

1956 - Julie maakte in een serie stillevens - 
de flits van de camera zorgt voor te veel weerkaatsing

1956 - Bij Julie en Anton thuis was de sfeer gespannen. 
Zou er weer oorlog komen?

1956 Prins Bernhard speelde het via Der Spiegel en Soekarno en Hirohito ontmoeten elkaar weer eens terwijl Minister Luns zich voor de Papoea's in Nieuw Guinea in blijft zetten. Nederland wilde ondanks felle weerstand uit Indonesië en andere landen Nieuw Guinea als koloniale achtertuin voor Nederland behouden.  

1956 Julie rookte Silky

 1956 Julie liet zich inspireren door Coco Chanel

1956 Coco en Julie hadden steeds meer met elkaar gemeen. Zelfstandigheid en roken

Coco Chanel met kunstenaar Salvador Dali 

1956 Ook in Jakarta kleden de dames zich minder conservatief dan voorheen 

1956 De Gadjah Mada Universiteit in Yogyakarta 
wordt verbouwd

1956 Een Duitse oorlogsgevangene keert uit Rusland terug 
en zijn dochter ontmoet voor de eerste keer haar vader

1956 Een kapot geschoten straat in Boedapest

1956 Er komt een vluchtelingenstroom uit Hongarije op gang. 
Ook Nederland neemt vluchtelingen op.

1956 In Budapest wordt heftig tegen de Russen geprotesteerd. 

Het zou echter niet altijd goed aflopen met de opstandelingen 
die niet zouden vluchten

1956 Hongaarse vluchteling

1956 De kinderen van Anton en Julie zagen ook deze foto uit Boedapest. 

Een triest kijkende jonge Hongaar met een geweer. 

De winterse zomer van 1956

1956 De Ajam-affaire

1956 Terwijl Boedapest brandt dansen de communisten