1946 - Julie, 25 jaar oud. Op weg naar Nederland - Een tussenbalans

Indische repatrianten pension Herikerberg bij Markelo 1946

In de haven van Tandjong Priok wacht  oktober 1946 de Ms. Klipfontein om Julie met haar kinderen en moeder naar Nederland te vervoeren. Vanuit Nederland waren inmiddels vele schepen met militairen aangekomen. Militairen die vanaf 1947 onder de vreemd aandoende noemer "politionele acties" ingezet zouden worden om 'de orde' te herstellen. De lege schepen werden ingezet om repatrianten naar hun vaderland te vervoeren. Julie behoorde echter niet bij de groep repatrianten die terugkeerden naar het vaderland. Zij was er immers nooit eerder geweest. Julie voelde zich eerder vluchteling. 

De aanstaande serie blogberichten kan gelezen worden als de tweede episode uit het leven van Julie. Ook in deze tweede levensfase van Julie wordt telkens terug gekeken naar historische ontwikkelingen in Indië en Nederland vanaf circa 1730 tot het begin van de jaren '70 van de vorige eeuw toen Koningin Juliana als eerste lid van het Koningshuis een bezoek bracht aan Indonesië en Julie haar laatste baby had gekregen. 

In de documentaire 'Vrijwillig  voor het vaderland' onderzoekt Pia van der Molen hoe het met haar vader was vergaan die als vrijwilliger en deelnemer aan de politionele acties naar Indië was afgereisd. 

Julie is in november 1946 in Nederland aangekomen en was de eerste 25 jaar van haar leven in vele kleine en grote dramatische ontwikkelingen betrokken. Welke invloed hebben de eerste 25 jaren van Julie's leven op haarzelf en haar nieuwe gezin in Nederland gehad? Hoe was het met haar gezondheid? Hoe had zij zich psychologisch ontwikkeld? Welke trauma’s had Julie bij zich na die noodlottige jaren vol onzekerheden, honger en apathie? 

Heeft Julie de verborgen pijn waar zij niet aan kon of wilde werken misschien gecompenseerd met het krijgen van 12 kinderen? Wat stond haar de volgende 25 jaar te wachten in het kille Nederland? Wie was zij eigenlijk, een Indo meisje in een land waar cultuurverschillen bijna altijd als achterstand worden beoordeeld? Waren INDO's een nieuw ras die zich moesten inburgeren net zoals de huidige allochtonen of immigranten in het Nederland van vandaag?

Nederlanders behoefden zich kennelijk niet in te burgeren als zij in Indië arriveerden. Als het mis ging was er voldoende 'opvang' in de verschillende sanatoriums of anders in de gevangenissen verspreid over geheel Java. Als men te veel kritiek had op de handel en wandel van de Nederlandse overheid dan was er sprake van gebrek aan burgerzin of zelfs een geestesziekte. Als Indo moest je helemaal oppassen, want bij welke bevolkingsgroep hoorde je eigenlijk? Na de dood van Multatuli, in 1887, werd het stilzwijgen doorbroken en barstte de kritiek los. 

De aanzet daartoe werd in 1888 gegeven door een neef van Multatuli, de arts Dr. Swart Abrahamsz. Die schreef in dat jaar een stuk in het tijdschrift De Gids, niet over het werk, maar over de persoonlijkheid van Multatuli. Met die persoonlijkheid bleek iets ernstigs aan de hand. Op grond van medische en ‘zielkundige’ analyse was Swart Abrahamsz tot de slotsom gekomen, dat Multatuli geestelijk niet in orde was en als gevolg daarvan niet verantwoordelijk kon worden gesteld voor wat hij deed en schreef. 

Het resultaat van het onderzoek werd gepubliceerd in De Gids onder het veelzeggende opschrift: ‘Eene Ziektegeschiedenis’. Douwes Dekker leed — volgens de diagnose van Swart Abrahamsz — aan een zenuwziekte, die ten gevolge van zijn verblijf in Nederlands-Indië zeer ernstige vormen had aangenomen. 

Was hij in Nederland gebleven, dan zou de patiënt er minder slecht aan toe zijn geweest, want hier zouden ‘de eischen der Europeesche samenleving en voornamelijk de eisch van beroepskeuze’ een matigende uitwerking op zijn ziekte hebben gehad. Aan zijn verblijf in de tropen was het toe te schrijven, dat het met de zenuwlijder helemaal de verkeerde kant op ging. 

Het onderzoek dat Swart Abrahamsz had ingesteld, wees uit dat Douwes Dekker een ongevaarlijke neurasthenicus was. Doordat hij nogal tenger was uitgevallen, had de maatschappij niets van hem te vrezen. Je moest dus een gezonde sterke jongen zijn als je naar Indië vertrok. Julie’s oom, Pa van der Steur was in 1933 opnieuw zeer bezorgd over de toekomst van Nederland in Indië want de Nederlanders brachten hun 'geslacht' over;

Pa van der Steur spreekt in het krantenknipsel uit Het Vaderland van 13 mei 1933 over het wetenschappelijk werk van prof. Kohlbrugge  een Indië kenner en kritische tijdgenoot van prof. Lodewijk (Louis) Bolk;

"Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven ware dit eens te bestuderen met verkleinglazen."

Een uitspraak van anatoom Louis Bolk die rond de eeuwwisseling van de vorige eeuw met veel collega’s antropologisch onderzoek deed middels schedelmeting (Craniometrie). De ontwikkeling van de antropologie in Nederland stond nog in de kinderschoenen en was nauw verweven met de onderzoeken in Nederlands-Indië. Ook de 'Frenologie' ofwel ‘gelaatskunde’ was populair.  Bepaalde knobbels zouden zelfs kunnen wijzen op bijzondere talenten zoals een wiskundeknobbel of een talenknobbel. 

Later zouden Freud en Jung serieuze aandacht krijgen met hun theorieën over de ziel en de geest. Dr. Swart Abrahamsz had inderdaad bijzondere ideeën over geestesziektes die mede door het aanwezig zijn in Indië versterkt zouden worden. Neem anders zijn opmerking over Chinezen in zijn artikel over Multatuli :

Opmerkenswaardig is het in elk geval, dat de breedgeschedelde (brachycephale) volken, zooals b.v. de Chineezen, een zeer weinig ontwikkeld voorstellingsvermogen hebben, bij groote intelligentie en krachtigen wil.

Dr. Swart Abrahamsz is nog niet helemaal klaar met Multatuli;

Voorts zijn er onzes inziens nog enige factoren, die schadelijk inwerken op het zenuwgestel van den Europeaan in Indië, en die ook bij Douwes Dekker hun invloed niet hebben gemist. In de eerste plaats werkt het klimaat verzwakkend. Is deze invloed al niet dadelijk merkbaar op het individu, dat zij op de progenituur nimmer geheel uitblijft, pleit ontegensprekelijk voor haar bestaan. 

Wij gelooven niet te veel te zeggen, door te beweren dat nakomelingen in het vierde geslacht van Europeanen - geheel onvermengd - in de tropen niet voorkomen. Waar het tegendeel verzekerd wordt is de bewering verdacht en niet te bewijzen en mocht het wèl het geval wezen, dan zijn de gevallen toch zeldzaam. Doch meestal is de schadelijke invloed wèl merkbaar bij het individu en mocht men zelf er ook niets van meenen te bespeuren, zoolang men in Indië is, dan komen de neurasthenische verschijnselen toch te voorschijn, zoodra men zich naar Europa verplaatst. - 

Zoowel de bekende ‘apathie’ als de ‘irritabiliteit’ van onze Indische landgenooten zijn verschijnselen van zenuwverzwakking. -

Was dit een visionaire opmerking van Swart Abrahamsz? Heeft hij het over de 'Indische Zwijgzaamheid'?

In Nederlands-Indië werd in die jaren ook veel ‘materiaal’ verzameld. Bijvoorbeeld schedels en sleutelbenen van verschillende volken of er werden organen gewogen. Men vergeleek bijvoorbeeld Europeanen met Maleiers en andere lokale volkeren. Al gauw ontstond het idee dat de Europeanen toch wel superieur waren. Er werden in Indië immers veel minder 'knobbels' gevonden bij de inheemse bevolking.

Julie’s vader Ferdinand Pieter van de Steur werd in november 1900 in Surabaya geboren uit Nederlandse ouders. Zijn vader Adriaan Hendrik van der Steur (1868 Amersfoort) was machinist bij de Indische Marine en zou in 1899 trouwen met Joanna Carolina Heijligers. De Heijligers woonden al enige generaties in Indië. Het was geen gelukkig huwelijk. Adriaan leed aan depressie's en is verschillende keren opgenomen geweest in een sanatorium in de omgeving van Soerabaya. In 1907 is hun echtscheiding uitgesproken. 

Julie’s moeder Charlotte Deuning (1896) was geboren uit een relatie die haar vader Casper Frederik Deuning (Soerakarta 1842) was aangegaan met een ‘Javaansche vrouw’ die Djeminem werd genoemd. Djeminem was geboren in de omgeving van Yogyakarta en behoorde zoals zoveel meisjes bij de Kraton (terrein waar de Koning woont) van de Sultan van Yogyakarta. Dat maakt haar nog geen Prinses maar zij moet voldoende aantrekkelijk geweest zijn om door Casper als Njai (bijzit) rond 1875 geaccepteerd te worden. Casper zou haar trouw blijven en toen het wettelijk mogelijk was zijn Casper en de vele jaren jongere Djeminem, die inmiddels tot Johanna was gedoopt op 29 mei 1898 in het huwelijk getreden.

Er waren inmiddels al meer dan 12 kinderen geboren in het prachtig gelegen Bojolali. Telkens opnieuw werd de nageboorte en de navelstreng in een klein kruikje begraven in de achtertuin van de glooiende en vruchtbare aarde van het huis in de buurt van Suiker Onderneming Tjokro Toelong waar Casper zoveel jaren als gewaardeerd administrateur had gewerkt. Julie's moeder Charlotte verloor haar beide ouders al heel jong en Charlotte werd op negen jarige leeftijd naar een klooster gebracht waar hoofdzakelijk kinderen van gemengd bloed werden ondergebracht. 

Julie’s Indische achtergrond was aldus een vermenging van Duits/Nederlands en Javaanse bloed. Vanuit (sociaal) Darwinistisch standpunt bekeken  was Julie niet al te mooi samengesteld. Zeg maar 75% Nederlands en 25% Javaans. Hoe kwam het toch dat Julie er zo Indisch uitzag? De biologie kent rassen. Als je dat idee echter op mensen toepast krijg je racisme.

Met hulp van o.a. een neef van Charles Darwin, Sir Francis Galton de grondlegger van de weinig wetenschappelijk gefundeerde eugenetica (rasverbetering) die later ook door Adolf Hitler werd gebruikt om zijn ideeën over de Joden vorm te geven en met hulp van de psychometrie (bijvoorbeeld de IQ test) kon Darwin door werken aan zijn ideeën omtrent de evolutie. Hij koos hierbij voor de overtuiging dat ‘de sterkeren overleven’ op basis van natuurlijke selectie.

In de Wikipedia staat het als volgt omschreven:

*  zichzelf vermenigvuldigen

*  de kopieën moeten lijken op het origineel

*  (3) variatie: de kopieën wijken af van het origineel (mutatie)

* selectie: geërfde kenmerken moeten de mogelijkheid van reproductie beïnvloeden

Op sommige punten ging dit kennelijk mis in Nederlands-Indië. Javaanse grootmoeder Djeminem en Julie vallen onder groep 3 net zo als de 14 kinderen die zij beiden zouden baren.

Een andere onderzoeker was Gregor Mendel ook wel de vader van de genetica genoemd ofwel de erfelijkheidsleer. Die zag een mutatie niet zo negatief als Darwin dat soms beleefde. Het darwinisme werd zeer populair en de Ethische Politiek die rond 1900 in Nederlands-Indië werd ingevoerd hoorden als broer en zus bij elkaar en zouden veel wetenschappelijk onderzoekers waaronder Louis Bolk en veel van zijn tijdgenoten inspireren. 

Kritische geluiden waren er ook. Prof. Dr. J.H.F. Kohlbrugge (1865-1941) had het niet zo op het Darwinisme. Jacob Kohlbrugge was in een orthodox protestants gezin geboren en zou zich tijdens zijn gehele leven sterk verbonden blijven voelen met de christelijke ethiek en de mens vooral blijven zien als goddelijk schepsel. Het darwinisme conflicteerde reeds tijdens zijn studie met de christelijke gedachtegang van Kohlbrugge;

'Geen mijner leermeesters begreep dat ik eigenlijk een koekoeksei was, dat ik alleen studeerde en onderzocht om de geestesrichting af te breken (het Darwinisme) die alle mijne leermeesters voorstonden'

Kohlbrugge zou als jonge arts vanaf 1892 veel ervaring op doen in Sanatorium Tosari een hoog gelegen herstellingsoord voor Europeanen. Naast uitgebreid wetenschappelijk onderzoek maakt hij ook veel tijd vrij voor de kosteloze behandeling van de inheemse bevolking. Zijn lange reeks van publicaties maakte het mogelijk om het Darwinisme aan te vallen. Ondanks de dappere kritische pogingen van o.a. Kohlbrugge werden door het koloniaal imperialisme  de politieke structuren, de traditionele economie en de cultuur ernstig aangetast. Zij moesten wijken voor winstgevendheid en nieuwe infrastructuren die de export zouden verhogen. Hierdoor werd ook Java afhankelijk van de wereldeconomie en zou daardoor diep getroffen worden door o.a. de beurskrach van 1929.

Vanaf de VOC tijd tot ver na de politionele en militaire acties tot aan begin jaren '60. Werden de duizenden veelal ongehuwde Europeanen die naar Indië kwamen tégen de toen geldende wettelijke regels, opgenomen in de bescheiden en op beleefdheid gebaseerde culturen van de zeer diverse Javaanse of andere inheemse volkeren op een van de vele eilanden. D.w.z. er werd ’s nachts geslapen met inheems vrouwen die vervolgens ‘gemengd bloedige’ kinderen ter wereld brachten. 

Zo ontstond een nieuwe bevolkingsgroep waar ook Kohlbrugge en Pa van der Steur zich zo’n zorgen om zouden maken. Vele jaren later werden zij de Indo’s genoemd. Als groepering zouden zij pas na vele moeilijke jaren enigszins erkend worden. Maar een ‘eigen identiteit’ zouden zij nooit ontwikkelen want daar zijn de onderlinge verschillen te groot voor.

Julie en haar broer Boy stonden in 1946 voor een keuze. Boy koos er voor om Indonesiër te worden en Julie maakte werk van haar officiële Nederlanderschap. Geen van beiden werden hierbij geholpen door het door Darwin aangereikte darwinisme en zouden vervolgens als een échte Nederlander of échte Indonesiër beschouwd worden. Eens een Indo altijd een Indo. 

Oma Charlotte zou zich vanaf 1947 telkens over de wieg van de nieuwe baby’s van Julie buigen. De eerste 3 baby’s waren blond en fors. De 4^de was donkerharig en had een getinte huid. Dat wordt niets mompelde Charlotte hoofdschuddend terwijl zij de baby doordringend aan keek. 

Er zouden nog acht baby’s geboren worden. Telkens weer donker dan weer wat lichter van huidskleur. Maar vooral innerlijk zouden alle baby’s ook Indo bloed hebben en aldus geen volbloed Nederlander worden. Dat had ook Julie nooit verwacht. Of juist wel? Hoe heet dat ook alweer? mutatis mutandis "nadat veranderd is wat veranderd moet worden". Was dit Julie’s antwoord op Charlotte en Darwin? 

Net als Kohlbrugge geloofde Julie sterk in de zoektocht naar het goddelijke in de mens, als 'loutering' en brenger van (innerlijke) vrede. Als je maar zocht, zei Julie dan.

Schedelmeting - Craniometrie

Phrenelogie - gelaatskunde

J.H.F. Kohlbrugge

Tosari 

Tosari 2

Tosari 3

Tosari 4

Sanatorium Tosari, Java

Tosari in kleur

De weg naar Tosari 

Terug naar het vaderland

De politiek van Drees

Meer dan 100.000 soldaten stuurde de Nederlandse regering, direct na de oorlog, naar Indonesië Het doel? De revolutie van de Indonesische revolutionairen in de kiem te smoren. Maar... kan een leger wat bereiken als het door de bevolking ter plaatse als bezetter wordt gezien?